ya da
hamidiye hafif süvari alayları, osmanlı padişahı
2. abdülhamit'in doğu anadolu'da oluşturduğu çalışmalarına 1890 yılında başlanılmış, 1891 yılında fiilen kurulmuş;
kürtlerden, doğu anadolu'da yaşayan
türk halklarından,
türkmenlerden ve
yörüklerden oluşan osmanlı birlikleridir.
ermenilerin 13 haziran 1878'de berlin konferansı'na "
ermenistan'a ilişkin proje" sunması ve bu projenin olumlu karşılanmasından sonra osmanlı devleti sınırları içindeki terör ve katliam eylemleri hızlandı. ermeni
hınçak ve
taşnak örgütleri düzenli ordu haline dönüştü. rusya "
şark vilayetleri"ne yönelik emellerini açıkça ifade etmekteydi ve işgal hazırlıklarına başlamıştı. ii. abdülhamit, doğu meselesi adı altında, avrupalı devletler tarafından istenilen reformların, hıristiyan tebaa için önce özerklik sonra bağımsızlık; osmanlı devleti için de zayıflama ve parçalanma anlamına geldiğini düşünüyordu. bölgede "
asayişin temini, ermeni şaki ve katillerin tedip edilmesi ve rus işgaline karşı" halktan silahlı güçler oluşturmayı kararlaştırdı. bu sebeple, 1890 yılı sonrasında doğu anadolu'da bir
ermenistan devletinin kuruluşunu engellemek amacıyla hamidiye alayları'nın kurulmasını sağladı.
resmi kaynakların dışında, hamidiye alaylarının kuruluş gerekçeleri farklılık arzetmektedir.
m.s. lazarev,
hayal olan kürdistan ve
kürt sorunu isimli kitabının 151. sayfasında alayların kuruluş gerekçesini şöyle açıklamaktadır:
"hamidiye alayları ile, kürtleri rusya karşısında güçlü bir askeri siper, i̇ran'a karşı saldırı aracı durumuna getirme amacı yanında önemli amaçlarından biri, kürtleri türk idari makamlarının sıkı gözetimi altında durmaya alıştırmaktı. bununla birlikte, hıristiyan ulusal azınlıkların, özellikle de ermenilerin yükselen özgürlük hareketlerine karşı kullanmak amacıyla kuruldu."
nihat gültepe, alayların kuruluş amacını şöyle açıklıyor:
"hamidiye alayları'nın kurulması ile şunlar amaçlanmıştır: askeri disiplin içine alınan aşiretlerden doğu anadolu için kolluk kuvveti olarak faydalanmak, düzenli süvari birlikleri oluşturarak, olası bir
rus işgaline karşı elde hazır kuvvet oluşturmak, dış tahriklere kapılan ve isyana kalkışacakları açık olan unsurları yola getirme, aşiretleri iskan ettirmek ve bunları medenileştirmek; onları disiplin altına alarak eğitmek, aşiret kavgalarına son vererek bu yöndeki bütün potansiyeli devlet lehine kullanmak, bu vesile ile yol, köprü, okul binaları vs. yaparak doğu anadolu'nun imarına çalışmak.''
(bkz: i̇ttihat ve terakki)
(bkz: mihrali bey)